https://amsterdam.hostmaster.org/articles/interfaith_the_divine_essence/nl.html
Door de millennia heen heeft de mensheid geprobeerd haar plaats in de schepping te begrijpen. Van de oevers van de Nijl tot de Andesbergen, van Mekka tot Athene, talloze spirituele en filosofische tradities hebben een diepe waarheid erkend: in elk mens woont een goddelijke essentie — een heilige vonk die ons aanzet tot mededogen, geweldloosheid en harmonie met de levende wereld. Dit innerlijke licht, of het nu fitra, Atman, logos of Boeddha-natuur wordt genoemd, is de draad die geloofsovertuigingen, filosofieën en inheemse wijsheid verbindt. Toch is deze waarheid in de moderne tijd verhuld door systemen van overheersing, hebzucht en uitbuiting — systemen die zich hebben afgekeerd van de goddelijke essentie om winst en macht te aanbidden.
In de levende religies van de wereld is de heilige vonk geen metafoor — het is een morele realiteit die gerechtigheid, mededogen en rentmeesterschap vereist.
In de islam verklaart de Koran dat elk mens geboren wordt op fitra (30:30) — een oorspronkelijke natuur die afgestemd is op waarheid, barmhartigheid en aanbidding van de Schepper. Deze fitra verankert de khalifa, de plicht tot rentmeesterschap: het leven beschermen, de schepping eren en corruptie weerstaan. Wanneer moslims zakat geven, wreedheid afweren en de onderdrukten verdedigen, doen ze niet slechts liefdadigheid — ze handelen als bewakers van de goddelijke vertrouwensband. In een wereld gedreven door winst en overheersing wordt fitra een revolutionair principe: weerstand bieden aan alle systemen die natuur, dieren of mensheid uitbuiten.
Hindoeïsme onthult dezelfde waarheid in de Atman, het goddelijke zelf in elk wezen, onscheidbaar van Brahman, de ultieme realiteit. De groet Namaste — “Ik buig voor het goddelijke in jou” — is een spirituele erkenning van gedeelde goddelijkheid. Ahimsa, het principe van geweldloosheid, vloeit voort uit dit begrip: een ander wezen schaden is jezelf schaden. In een cultuur die waarde meet aan consumptie en verovering, roept Atman ons terug naar heilige eerbied, om alle levensvormen te zien als uitingen van dezelfde goddelijke bron.
Jodendom verkondigt dat de mensheid geschapen is b’tzelem Elohim — naar Gods beeld (Genesis 1:26–27). Elk mensenleven bezit dus goddelijke waardigheid. De Mishna leert: “Wie één leven vernietigt, vernietigt een hele wereld.” Deze radicale bevestiging van heilige waarde eist verzet tegen elk systeem — koloniaal, politiek of economisch — dat leven devalueert voor winst of macht.
Christendom leert dat het goddelijke licht, Logos, “iedereen die in de wereld komt verlicht” (Johannes 1:9). Je naaste liefhebben als jezelf (Matteüs 22:39) is geen passief ideaal — het is een moreel gebod om wreedheid en onrecht aan te pakken waar ze zich ook voordoen. De meest radicale stemmen van het geloof, van Jezus tot Franciscus van Assisi, erkenden dieren, rivieren en zelfs de wind als verwanten. Toch sanctioneren samenlevingen die zich christelijk noemen vaak oorlog, uitbuiting en ecologische vernietiging — het tegenovergestelde van Christus’ leer.
In boeddhisme leert de leer van de Boeddha-natuur dat alle wezens het potentieel voor verlichting hebben. Mededogen en geweldloosheid zijn geen gemaksdeugden — ze zijn kosmische noodzakelijkheid. Leven schaden is onze eigen ontwaking verduisteren. De bodhisattva, die persoonlijke bevrijding uitstelt om alle wezens te helpen, belichaamt deze goddelijke mededogen volledig.
In wicca en heidense tradities schijnt de heilige vonk door de levende aarde zelf. De Rede’s gebod — “An it harm none, do what ye will” — drukt een morele visie uit waarin vrijheid en verantwoordelijkheid onlosmakelijk verbonden zijn. Heidense eerbied voor de elementen, de maan en de seizoenen bewaart een oude ecologische wijsheid die de moderne beschaving bijna heeft uitgedoofd.
Maar terwijl deze tradities de mensheid oproepen tot harmonie, heeft de moderne wereld — vooral het geïndustrialiseerde, koloniale Westen — zich afgewend. De jacht op winst is een religie van ontheiliging geworden. Bossen worden afgeslacht, oceanen vergiftigd, dieren gemarteld in fabrieken, en oorlogen gevoerd in naam van economische of geopolitieke winst. De goddelijke essentie is begraven onder de idolen van materialisme en imperium.
Nergens is dit duidelijker dan in Gaza, waar olijfbomen — symbolen van vrede en goddelijke voeding — worden ontworteld, en hele gemeenschappen verpletterd onder de machine van bezetting. Hier onthult de stilte van de wereld een collectief verlies van de heilige vonk. De onderdrukking van het Palestijnse volk, uitgevoerd met medeplichtigheid van westerse machten, is niet slechts een politieke misdaad — het is een spirituele catastrofe, bewijs van de vervreemding van de mensheid van haar goddelijke natuur.
Voor de opkomst van rijken leefden de vroegste beschavingen van de mensheid in erkenning van de goddelijke adem die alle leven bezielt. Hun mythen, rituelen en sociale structuren waren geweven rond kosmische balans, gerechtigheid en mededogen.
In Sumerische en Akkadische gedachte werd de mensheid gevormd uit de goddelijke adem van Enlil en toevertrouwd met het handhaven van me — de heilige wetten die zowel kosmos als gemeenschap regeerden. Het overtreden van deze principes was niet slechts sociale wanorde, maar spirituele corruptie.
Babylonische kosmologie in Enuma Elish zag mensen eveneens als partners in het handhaven van kosmische harmonie. Hun ethische leven was verweven met goddelijke orde, met nadruk op zorg voor de kwetsbaren en afstemming op de cycli van de natuur.
In Egypte was het principe van ma’at — waarheid, gerechtigheid en balans — het kloppende hart van de beschaving. Onrechtvaardig leven was de kosmos ontmantelen. Farao’s werden beoordeeld niet op hun macht, maar op hun behoud van ma’at. De ritmes van de Nijl, tempelkunst en landbouwrituelen weerspiegelden allemaal deze morele ecologie.
Griekse religie en filosofie beschouwden de ziel als goddelijk en eeuwig, haar zuiverheid behouden door deugd en matigheid. Romeinse eerbied voor numen, de goddelijke aanwezigheid in alle dingen, cultiveerde pietas: plicht, dankbaarheid en harmonie met goden en natuur.
Onder de Noormannen drukte het concept wyrd een heilige zin van lotsbestemming en onderlinge verbondenheid uit — leven als een web van morele gevolgen. Oneerlijk handelen of de natuur uitbuiten was de draden van het bestaan ontrafelen.
Toch werd deze bewustzijn van heilige wederzijdse afhankelijkheid nergens dieper belichaamd dan bij inheemse volkeren. Algonquiaanse begrip van Manitou zag geest in elk wezen — steen, rivier, vogel of wind. Maya kosmologie beschreef leven als een geschenk onderhouden door wederkerigheid. Inca eerbied voor Pachamama (Moeder Aarde) produceerde verfijnde systemen van ecologisch rentmeesterschap. Shinto in Japan eert kami, de goddelijke geesten in de natuur; taoïsme in China leert wu-wei, moeiteloze afstemming op de Tao.
Deze tradities deelden niet alleen eerbied voor het leven, maar ook een radicaal andere relatie met de dood. De dood werd niet gevreesd — ze werd begrepen. Voor hen was de dood een terugkeer naar het heilige geheel, een voortzetting van de relatie met de aarde, voorouders en het goddelijke. Juist leven was vredig sterven, wetende dat men de orde van het leven niet had verraden.
Dit staat in scherp contrast met veel van de moderne westerse mentaliteit, waar de dood gevreesd, vermeden, gesteriliseerd wordt. Waarom? Omdat diep vanbinnen velen weten dat ze in verraad aan het heilige hebben geleefd. Een beschaving die bossen vernietigt, dieren martelt en eindeloze oorlogen voert, kan de dood niet met vrede tegemoet treden. Haar angst is niet geworteld in mysterie — maar in schuld. Ergens vanbinnen voelt zelfs de meest seculiere geest de goddelijke afrekening. De angst voor de dood is de angst voor oordeel — niet van boven, maar van binnenuit.
Zelfs de rationele tradities van de filosofie, vaak gescheiden van religie, weerklinken de waarheid van de heilige vonk. Socrates sprak van zijn daimonion — een goddelijke innerlijke stem die hem naar gerechtigheid leidde. Plato leerde dat de ware thuis van de ziel het rijk van het eeuwige Goede is, en dat kennis en deugd daden van herinnering zijn. Aristoteles vond menselijke bloei (eudaimonia) in de harmonieuze uitoefening van rede, vriendschap en balans met de natuur.
Stoïcisme, met zijn geloof in logos — de goddelijke rationele orde die het universum doordringt — bood een spirituele ethiek van acceptatie, deugd en mededogen. Leven in strijd met de natuur was leven in strijd met de rede zelf.
Confucianisme en de filosofie van de Verlichting zetten deze lijn voort: Confucius door ren (menselijkheid) en Kant door de morele wet binnenin. Toch werden zelfs deze tradities, wanneer ontdaan van hun spirituele nederigheid, door koloniale rijken gecoöpteerd om overheersing te rechtvaardigen onder het mom van “beschaving”. Rede, wanneer gescheiden van eerbied, wordt een instrument van verovering.
De spirituele neergang van de moderne wereld is geen mysterie — het is het logische resultaat van een beschaving die goddelijke orde verving door economische berekening. Waar oude wet harmonie zocht, heiligt moderne wet eigendom. Waar inheemse rituelen wederkerigheid eerden, dwingt moderne handel extractie af. Het resultaat is planetaire verwoesting: vernietigde bossen, verstikte oceanen, en miljarden bewuste wezens geslacht voor gemak.
Rijken die ooit hun expansie rechtvaardigden als goddelijke missie, bestendigen nu geweld via markten en legers. Gaza, ooit deel van de wieg van wereldprofetie, is nu gereduceerd tot puin onder de blik van naties die zich christelijk of democratisch noemen. De heilige vonk flikkert te midden van dronesmoke en kinderkreten. De ontheiliging van de olijfboom — symbool van vrede en volharding — is de ontheiliging van het heilige zelf.
En achter dit alles loert de terreur van de dood — een terreur geboren niet uit het onbekende, maar uit het onopgeloste. Een wereld die de schepping vernietigt, weet dat ze gezondigd heeft. Haar angst is niet metafysisch — ze is moreel.
Alle tradities convergeren op twee heilige imperatieven: rentmeesterschap en mededogen. Rentmeester zijn is het heilige bewaken; mededogend zijn is als haar gezant handelen. Dit zijn geen deugden van zwakte, maar de wapens van het goddelijke tegen het rijk.
De khalifa van de islam, ahimsa van het hindoeïsme, b’tzelem Elohim van het jodendom, het liefdesgebod van het christendom, karuna (mededogen) van het boeddhisme, de Rede van wicca, de me van Sumerië, de ma’at van Egypte, de Manitou van de Algonquianen, de qi van het taoïsme — elk roept ons op tot dezelfde opstand tegen wreedheid en hebzucht.
Rentmeesterschap terugwinnen is de krachten confronteren die profiteren van de dood. Mededogen beoefenen is medeplichtigheid weigeren aan systemen die leven vernietigen. Elke daad van vriendelijkheid, elke bescherming van een bos, elke weigering om te dehumaniseren is een daad van spirituele opstandigheid.
De heilige vonk leidt niet alleen het leven — ze bereidt ons voor op de dood. In de heilige tradities van de wereld is verlichting geen ontsnapping maar realisatie: Jannah, moksha, Nirvana, hemel, Valhalla, Tlalocan, Summerland of stoïcijnse vrede zijn geen verre rijken, maar zielstoestanden verdiend door geweldloosheid, mededogen en harmonie. De dood, voor wie de vonk eert, is geen breuk — het is thuiskomst, een terugkeer naar het heilige geheel.
Een Palestijnse boer, die zijn olijfboom herplant te midden van puin, bewandelt dit pad. Zijn strijd is de gerechtigheid van fitra, de goddelijkheid van Atman, de energie van teotl, de wederkerigheid van Manitou — een levende bodhisattva-gelofte. Hij vreest de dood niet; hij overstijgt haar.
Maar waar de vonk verraden wordt — waar bossen branden, dieren schreeuwen in kooien, en kinderen begraven worden onder bommen — wordt de dood terreur. Niet omdat ze onbekend is, maar omdat ze bekend is. De ziel, diep in haar fitra, herinnert zich. Ze kent de rekening. Ze kent dat de olijftuin heilig was. Ze kent dat de drone-aanval heiligschennis was.
Streven naar verlichting is leven zonder angst voor de dood. De dood vrezen is bekennen dat je nooit echt geleefd hebt.
De goddelijke essentie — fitra, Atman, logos, teotl, kami, b’tzelem Elohim — is geen abstract idee, maar de levende aanwezigheid van waarheid in alle wezens. Haar terugwinnen is weerstand bieden aan elk rijk, elke ideologie, elke economie die de heiligheid van het leven ontkent.
Inheemse volkeren leven deze waarheid nog steeds door eenvoud en wederkerigheid. Moslims roepen haar aan door rentmeesterschap en gerechtigheid. Boeddhisten, hindoes, christenen, joden en heidenen houden allemaal fragmenten van hetzelfde licht vast. Het is het licht dat nu begraven ligt onder de puinhopen van Gaza, de as van bossen, en de stilte van wie beter weet maar niets doet.
De heilige vonk brandt het helderst in verzet: in de moeder die haar kind beschermt, in de boer die zijn olijfgaard herplant, in de demonstrant die voor de machine staat. De wereld herstellen is herinneren waarvoor we geschapen zijn: mededogen, geweldloosheid en harmonie. Iets minder is heiligschennis tegen de schepping.
En wanneer de dood komt — zoals ze moet — laat haar ons niet bang aantreffen, maar klaar. Klaar om niet straf, maar waarheid onder ogen te zien. Om te zeggen: Ik heb de heilige vonk geëerd. Ik heb niet vernietigd, ik heb beschermd. Ik heb niet uitgebuit, ik heb liefgehad.
Dat is de betekenis van geloof. Dat is de weg terug naar God.